fabrieksspoor los

 

Welkom

Inhoud

Inleiding

Andere tractie

Spoorwijdte

Producenten

Import & handel

Eigenaars

Materieel

Links

Contact

Nieuw

Zoeken

 

 

Stoomtractie smalspoor

Stoomtractie normaalspoor

Motortractie smalspoor

Motortractie normaalspoor

 

Boeken

Aanvullingen

Tijdschriften

Raadsels

Loctypes

 

 

 

 

 

De Hamert

laatste wijziging:15-04-2021

 

Inleiding

Langs de Maas wordt tegenwoordig grind “nat” gewonnen uit daartoe aangelegde en met de Maas in verbinding staande grindgaten. Vroeger werd grind gewonnen in groeves. Eén daarvan lag op het afgelegen landgoed De Hamert (vroeger De Hamer genaamd). De vooroorlogse toestand is beschreven in [1]:

 

Ongeveer 16 km ten Noorden van Venlo, op de plaats waar het Gelders Kanaal in de Maas stroomt, ligt De Hamert. Hoogst waarschijnlijk vindt U de naam niet op de kaart, daar er ongeveer 10 huizen staan. Oppervlakkig zoudt U vermoeden, dat hier in het geheel geen bedrijvigheid heerst. Wanneer U echter uit de tram (van de Maas Buurt Spoorweg) naar de Maas kijkt, zult U een kleine grindoverslagplaats ontwaren, waar enkele kipkarspoortjes liggen die door een tunnel onder het M.B.S. spoor en de rijweg in het bos verdwijnen. Vlak bij de grens is namelijk in ± 1920 een grindbedrijf gesticht. Om het grind naar de Maas te voeren is een kipkarspoor van ongeveer 3 km aangelegd, dwars door het bos en de hei. In dit bedrijf wordt het grind opgebaggerd, waarna het vervolgens naar de sorteerplaats wordt vervoerd. Hier vindt de overlading plaats, waarna het grind naar de Maas wordt vervoerd. Toen ik destijds in De Hamert logeerde, werd ik in de gelegenheid gesteld een ritje op het locomotiefje  (stoombedrijf) mede te maken. Helaas is men van de stoomtractie afgestapt, terwijl men tegenwoordig (althans voor de oorlog) van locomotieven met dieselmotoren  gebruikt maakt. Het rangeerterrein bij het gebouw is zeer interessant. Op het terrein was in de tijd van het stoombedrijf een waterkraan met behoorlijke capaciteit opgesteld. Hoe het in deze oorlogsjaren met het bedrijf is gegaan, is me niet bekend, daar ik er sinds het uitbreken van de oorlog niet meer ben geweest.”

De enorme excavateur plus kipkarren van “De Hamert” [2] ↑

Ligging

Ongeveer in het midden van het kaartfragment uit 1953 uit [3] mondt het inmiddels sterk meanderend Gelderns-Nierskanaal bij het gehucht Kanaalmond in de Maas uit. De dichtst bij zijnde (buiten het kaartfragment vallende) dorpen zijn Arcen ten zuiden en Wellerlooi ten noorden van Kanaalmond. Het gebied ligt in de gemeente Bergen, had het netnummer van Arcen en het postadres Well.

Iets ten noorden van Kanaalmond gaat de min of meer evenwijdig met de Maas lopende (met een rode lijn aangegeven) Rijksweg met een (rood omcirkeld) tunneltje over het baanlichaam van een smalspoorlijn heen. Die lijn eindigt op een steiger bij de Maas. In de andere richting is de smalspoorlijn al snel niet meer te volgen omdat de lijn in de berm van de (ook met een rode lijn aangegeven) Twistedenerweg lag. Na 2,5 km vanaf de steiger werd (ver buiten dit kaartfragment) de groeve in landgoed De Hamert (tegenwoordig een natuurmonument van Limburgs Landschap) bereikt.

Langs de wegberm van de Rijksweg lag tot in de Tweede Wereldoorlog de tramlijn van de Maas-Buurtspoorweg (MBS), die hier een zijlijn had; zie hier. De MBS spoorwijdte was 1067 mm.

 

Het productieproces

 

← Het bijschrift bij deze foto in [1] luidt: “De baggeremmers storten hun inhoud in de sorteerbakken, zodat direct het fijne en het grove grind worden gescheiden”.

 

Op de kopse kant van de (linker) kipkar voor het fijne grind staat Victoria. Dat betekent dat deze kipkar door Du Croo & Brauns vervaardigd is. Dat volgt ook uit de U-balken als boksteunen, uit de vorm van de lummels en uit de fraai afgewerkte randen van de kipbak.

De spoorwijdte is 700 mm.

De (rechter) kipkar voor het grove grind is aanzienlijk groter dan die voor het fijne grind en heeft de eerder genoemde Du Croo & Brauns kenmerken niet.

 

Volgens [1] ging het fijne en grove grind eerst per kipkar naar de “eigenlijke sorteerplaats”. Dat blijkt volgens een foto in [1] een vrij grote installatie met enkele gebouwen te zijn. Uit een latere openbare verkoping blijkt dat hierin onder andere een smidse en een machinekamer waren ondergebracht ↓

 

←Het bijschrift in [1] luidt: “Overslagplaats aan de Maas”

 

Naar tegenwoordige begrippen zijn de omstandigheden primitief: Het bijna beladen scheepje is klein. Desondanks zal het beladen lang duren, want er is geen voorraadbunker of iets dergelijks: al het grind moet per smalspoor worden aangevoerd en wordt bij aankomst meteen in het schip gestort. De enige faciliteit is een stortgoot die kan worden opgeklapt zodat de goot het schip bij het aanleggen en wegvaren niet in de weg zit.

Veilig lijkt het ook niet: tussen en naast de dwarsliggers kijkt men in de diepte.

 

 

Stoomlocs

In de archieven van het Stoomwezen zijn vier locs gevonden, die elk veelvuldig van eigenaar zijn veranderd.

Elke volgens het Stoomwezen in De Hamert opgetreden firma is hieronder met een eigen kleur aangegeven.

Jung  fabrieks nummer 1960/bouwjaar 1913                       spoorwijdte 700 mm                                                    ≈ 35 pk

1913    J.G. Kemper & H.E. Smit te Nieuw-Weerdinge/Stadskanaal, vvb ...., acte 12-01-1914.

1918    Louisegroeve te Heerlerheide, vvb 3, acte 19-08-1918.

1922    C.J. Seeuwen te Duivendrecht, vvb 5, acte 10-04-1923.

1925    overboeking op kaartregister.

1925    Nederlandsche Grint Exploitatie en Handels Mij. te Haarlem, werkzaam te De Hamert (Limb.), vvb 5, acte 07-07-1926.

1928    N.V. Mij. tot Exploitatie van Onroerend Goed “Libra” te Heythuizen, acte 10-12-1928.

1929    Kiezelexploitatie “de Hamert” te Wellerlooi, vvb 5, acte 19-04-1929.

1930    H. Weber te Malden (Geld.), vvb 1, acte 24-06-1930.

1935    N.V. Kiezelexploitatie en Betonfabriek “de Hamert” te Wellerlooi, vvb 1, acte 25-04-1935.

1937    acte ingetrokken 29-01-1937.

 

Maffei fabrieksnummer 3792/bouwjaar 1912                       spoorwijdte 700 mm                                                   ≈ 20 pk

1912    Du Croo & Brauns te Weesp, vvb 5, acte 28-11-1912.

1915    F.F.J. en J.E.J. van der Loo te Brummen, vvb 1, acte 04-08-1915.

1916    G. van Daal te Tienraai, acte 20-04-1917.

1918    M.F. de Bakker te Amsterdam, vvb 1, acte 08-10-1918.

1919    Gemeentebestuur van Amsterdam, loc 1 “Publieke Werken”, acte 12-07-1919.

1924    J.N. van Boven te Diemen, vvb 16. Niet gekeurd in 1924.

1925    overboeking op kaartregister.

1926    Burgerlijke Maatschap Exploitatie Mij. “de Hamert” te Wellerlooi, vvb 8, acte 05-02-1926.

1929    Gabriels & van Achten, de Hamert, vvb 8, acte 19-04-1929.

1930    H. Weber te Malden, vvb 1, acte 24-06-1930.

1935    Kiezel- en Beton Mij. “de Hamert” te Wellerlooi, vvb 5, acte 10-04-1935.

1939    acte ingetrokken 16-08-1939.

 

← Een loc vertrekt met zes kipkarren met grind van de excavateur naar de sorteerplaats [1]. Gezien het uiterlijk moet dit de hierboven genoemde Maffei 3792 zijn. De foto zal daarom ≤ 1939 genomen zijn.

 

 

 

Orenstein & Koppel fabrieksnummer 3499/bouwjaar 1909                             spoorwijdte  600/750 mm                20 pk

1910    C. ter Horst te Zwolle, vvb 10, loc “Rollecate”, acte 06-08-1910.

1916    Bijker en Lede te Utrecht. Niet bij Stoomwezen gevonden.

1917    N.V. Exploitatie Mij. “Groeve St. Pieter” te St. Pieter, vvb 1, acte 22-05-1917.

1919    N.V. Exploitatie Mij. “Louisegroeve” te Heerlerheide, vvb 12, acte 24-03-1919.

1923    C.J. Seeuwen te Duivendrecht, vvb 4, acte 10-04-1923.

1925    overboeking op kaartregister, is nu vvb 3.

1925    Nederlandsche Grint Exploitatie- en Handels Mij. te Haarlem, vvb 3, acte 23-06-1925. Werkt te De Hamert.

1926    Burgerlijke Maatschap Exploitatie Mij. “De Hamert” te Rotterdam, kantoor te Wellerlooi, vvb 3. Werkt te De Hamert, acte 07-07-‘26 

1929    G.J.H. Gabriels en P.H. Achten te Arcen, zijnde de Kiezelexploitatie “De Hamert”, vvb 3, acte 19-04-1929.

1929    Kranenpoot te Roermond, acte ..-07-1929.

1930    acte ingetrokken 26-08-1930.

   

← Het onderschrift bij deze foto [2] luidt:

”Treintje van de Kieskoel, de grinderij op de Hamert. Met dit smalspoorlijntje werd het grind naar de boten in de Maas of naar de tram vervoerd. Op de foto voorop met pet Ties Cornelissen (Donne Ties) en achterop met hoed, Janssen de boswachter”.

 

Uit het luik boven de kolenbunker in het machinistenhuis blijkt dat de loc een 20 pk Orenstein & Koppel is. Daarvan zijn er twee in de Hamert geweest: de hierboven, respectievelijk hieronder genoemde O&K 3499 en 10227. De foto zal  ≤ 1936 genomen zijn, want de laatste O&K stoomloc verdween in 1936.

Gezien de rivier op de achtergrond is de foto bij de steiger genomen. Achter de loc staan geen stalen kipkarren (zoals op de andere foto’s) maar houten bakkipwagens.

Orenstein & Koppel fabrieksnummer 10227/ bouwjaar 1922                       spoorwijdte 700 mm                            20 pk

1923    Mij. “Het IJ” te Amsterdam voor Zandleverantie, Hei- en Grondwerken, vvb 1, acte 01-06-1923.

1924    H. de Baat, vvb 5, acte 02-05-1925.

1925    overboeking op kaartregister.

1926    Burgerlijke Maatschap Exploitatie Mij. “De Hamert” te Rotterdam, werk te Wellerlooi, vvb 7, acte 16-12-1926.

1929    G.J.H. Gabriels & P.H. Achten te Arcen, vvb 7, acte 19-04-1929.

1930    H. Weber te Malden, vvb 4, acte 24-06-1930.

1936    acte ingetrokken 30-07-1935.

In eerste instantie kan het bovenstaande verwarrend lijken door de vele eigenaren. In combinatie met diverse advertenties en berichten in verschillende kranten ontstaat het volgende chronologische beeld:

1911

Arthur Mauritz uit Düsseldorf koopt Landgoed De Hamert. Het gaat om meer dan 500 hectare woeste grond, die zich uitstrekken van De Maas tot over de Duitse grens. Uit per krantenadvertentie aangeboden zaken (zoals 20 wagonladingen lupinen, 600 vette schapen, drie motorploegen) blijkt dat Mauritz in de loop der jaren een deel van het gebied ontgint. Later werden drie boerderijen gebouwd, die op 01-03-1922 te pacht werden aangeboden. Waarschijnlijk is dat niet gelukt, want later werden de boerderijen te koop aangeboden, zonder dat er van pachters sprake was.

1919

Voor het eerst wordt een acht meter hoge “kiezelberg” genoemd, gelegen op 2 kilometer afstand van De Maas. Er is sprake van een eigen laad- en losplaats aan de Maas. Kennelijk had Mauritz onvoldoende kapitaal en/of kennis om zelf een grindgroeve in exploitatie te brengen, want in 1919 en 1920 probeert hij per krantenadvertentie anderen te interesseren.

1921

In het jaarverslag van de Maas Buurt Spoorweg over 1921 wordt bericht over een nieuwe aansluiting naar het terrein van dhr. Mauritz te Kanaalmond, waar rijke grindlagen zijn aangetroffen. Vanaf augustus 1921 kon Landgoed de Hamert (Mauritz dus) “grintzand” (60% kiezel, 40% scherp zand) leveren, per schip en per (tram)wagon.

1922

 

 

 

 

 

 

1924

Op 05-08-1922 wordt het hele landgoed (inclusief de grinderij en de boerderijen) in het openbaar in opdracht van Arthur Mauritz verkocht. Het 700 mm smalspoor lag er toen hoogstens deels, want volgens de advertentie zijn de voorbereidende werkzaamheden voor het leggen van een spooraansluiting van de kiezelgroeve met de Maas en den Maasbuurtspoorweg deels voltooid. In maart 1922 hadden ook de drie boerderijen spooraansluiting (mogelijk om bouwmaterialen te vervoeren). Het zal om paardentractie zijn gegaan, want het Stoomwezen noemt De Hamert pas vanaf 1925. Er is ook nog geen sprake van machines (zoals een excavateur) bij de grinderij. Met Arthur Mauritz liep het overigens niet goed af. Na de beurskrach van 1929 werd hij failliet verklaard en schoot hij zijn vrouw, zijn zoon en zichzelf dood.

In 1924 blijkt Landgoed De Hamert in handen gekomen te zijn van de Burgerlijke Maatschap Exploitatie Maatschappij De Hamert, met als directeur Frans Adolf de Clercq [4]. De Exploitatie Maatschappij wil het grind machinaal laten afgraven en een terrein beschikbaar stellen voor het inrichten van een betonfabriek. Voor de afvoer van grind en betonproducten was een tunneltje onder de Rijksstraatweg gewenst.

1925

De in juli 1925 opgerichte Nederlandsche Grint Exploitatie en Handels Mij. te Haarlem kreeg de concessie voor grindexplotatie van Exploitatie Maatschappij De Hamert en stuurde de eerste twee locs naar De Hamert. Waarschijnlijk is toen het tunneltje aangelegd, want bij hogere vergroting is op onderstaande kaart uit het Nationaal Archief [5] rechtsboven in het paars de datum 23 mei 1925 en rechtsonder 8 mei 1925 te lezen (let op de ligging van het noorden: onderstaande kaart is meer dan een kwartslag met de klok mee gedraaid ten opzichte van bovenstaande kaartfragmenten).

IMG_9391.JPG

De Maas ligt tegen de bovenrand van de tekening. Ongeveer in het midden loopt de Rijksweg met de tramlijn. Een zijweg daalt schuin naar de kade af. De smalspoorlijn (rood) ligt in een ingraving, kruist de Rijksweg via de tunnel en draait met een boog net een kromtestraal van 45 meter de kade op. Op de kade zijn geen geen faciliteiten (bijvoorbeeld een kraan) en geen wissels. De loc kon dus niet omlopen.

De tunnel was niet nodig vanwege de verkeersdrukte, maar omdat – zoals uit het hoogteprofiel blijkt – bij een gelijkvloerse kruising de kade niet op het juiste lage niveau kon worden bereikt. De inwendige breedte van de tunnel was volgens een brief uit 1934 over de wijziging van de tenaamstelling 2,75 meter en de lengte (gemeten op het bovenvlak) 10,50 meter. Uit het hoogteprofiel is te bepalen dat de hoogte 2,7 m was. De smalspoorlijn had geen helling, maar lag horizontaal.

 

De Nederlandsche Grint Exploitatie en Handels Mij. te Haarlem had te weinig kapitaal om de exploitatie tot stand te brengen [6] en was daarom gedwongen om Frans Adolf de Clercq als mededirecteur op te nemen. Hij kreeg grote invloed. De Nederlandsche Grint Exploitatie en Handels Mij (die meer dan 75% van haar kapitaal verloren had) werd op 4 oktober 1927 ontbonden [6].

1926

Het zijspoor van de MBS naar het landgoed De Hamert voor grindontginning wordt met 175 meter verlengd [5].

Ook wordt dit zijspoor 100 meter naar het noorden verlegd, om directe overlading van grind van het smalspoormaterieel van Exploitatie Maatschappij De Hamert naar MBS wagens mogelijk te maken.

Hamert 3.jpg

Carlo van Kleef bepaalde met behulp van het AHN (Actueel Hoogtebestand Nederland) de ligging van de sporen bij de Maas. Het MBS Kaapspoor is aangegeven met zwarte blokjes en het 700 mm smalspoor met kleinere zwarte blokjes. De plaats aangegeven met “Overslag op MBS” is op onderstaande foto te zien:

Overslag naar MBS 3 200 mm.JPG

Boven ligt nog steeds 700 mm spoor van de Kiezelexploitatie en Betonfabriek De Hamert.

Beneden is van het 1067 mm spoor van de Maas-Buurtspoorweg (MBS) niets meer te zien.

Foto: Carlo van Kleef, 09-03-2021

Overslag naar MBS 2 190mmm.jpg

↑ De ongeveer 40 meter lange oveslagplaats van de andere kant gezien ↑

Foto: Carlo van Kleef, 09-03-2021

 

In minder dan een half jaar werd er per tram 1450 ton grint afgevoerd. Na 1944 kan de overslagplaats niet meer gebruikt zijn, want de MBS tramlijn heeft de Tweede Wereldoorlog niet overleefd.

1927

Het jaarverslag van de MBS 1927 meldt dat met de eigenaars van het landgoed De Hamert een overeenkomst werd getroffen, waardoor het de MBS mogelijk werd op op alle langs de lijn gelegen plaatsen grint en betoniet tegen zeer lage prijzen te leveren.

1929

De Burgerlijke Maatschap gaat kennelijk over in Kiezelexploitatie “De Hamert” alias G.J.H. Gabriels & P.H. Achten te Arcen, want de “vervoerbare ketelnummers” (vvb 3, 7 en 8) blijven hun nummer behouden.

1930

advertentie L. Koerier 11 05 1929.JPG

Kiezelexploitatie “De Hamert” blijft gewoon bestaan (zoals uit advertenties uit 1933 blijkt) maar de locs gaan over naar H. Weber te Malden, waar ze andere vvb nummers krijgen. Het Stoomwezen vermeldt niet waar Weber de locs inzet. Waarschijnlijk  blijven de locs gewoon in De Hamert, want daar waren ze na de volgende naamsverandering nog steeds.  Weber zou een aannemer kunnen zijn, die door Kiezelexploitatie “De Hamert” werd ingehuurd.

 

← Limburgse Koerier, 11 05 1929

1931

Op 6 oktober wordt de grinderij (weer) openbaar verkocht. Het gaat onder andere om een excavateur, drie locomotieven, kipwagens, smidse, machinekamer en de laad- en losplaats aan De Maas.

De koper is dhr. G. Gabriëls, die zijn bedrijf Kiezelexploitatie “de Hamert” noemt. Uit bovenstaande gegevens van het Stoomwezen blijkt dat G.J.H. Gabriels (samen met P.H. Achten) al vanaf 1929 bij de exploitatie van De Hamert actief was. Nu is hij dus ook eigenaar.

1934

De Staatscourant van 13 december 1934 meldt de opgerichting van de NV Kiezelexploitatie en Betonfabriek “De Hamert”. Ongeveer gelijktijdig wordt Kiezelexploitatie “de Hamert” opgeheven.

1935

De nieuwe NV neemt twee van de drie stoomlocs van Weber over (de derde wordt afgekeurd).

1937/39

Het Stoomwezen trekt de actes van de twee laatste stoomlocs in 1937 en 1939 in. Dat hangt waarschijnlijk samen met de komst van:

 

Vooroorlogse motorlocotieven

Er zijn foto’s bekend [1] van twee verschillende Deutz locomotieven:

←Het bijschrift in [1] luidt:”Dwars door bos en hei gaat het spoor naar de Maas”

 

Anno 2014 ziet het landschap er heel anders uit, met veel bos en weinig of geen hei.

Op de zijkant van de motorkap zit een ovale Deutz fabrieksplaat. Het Deutz loctype is waarschijnlijk MLH228F van 15 tot 17 pk. Dit  vroege type dieselloc is in de jaren 1927-1931 geproduceerd; Spoorijzer heeft er vier geïmporteerd.

Locs van dit type plachten een cabine te hebben. Dat is hier niet het geval, waarschijnlijk vanwege de beperkte hoogte onder de excavateur en bij de “sorteerplaats”.

De persoon achterop de trein van 10 volle kipkarren doet waarschijnlijk dienst als  remmer.

 

← Deze foto is aan de Maas genomen. Het bijschrift in [1] luidt:”Terug naar de Kiezelberg”.

 

Op andere foto’s is te zien dat de Kiezelberg inmiddels zover was afgegraven dat er sprake was van een groeve in plaats van een berg.

Ook deze loc is een Deutz diesellocomotief. Op het achterschot zit een plaat van Deutz importeur Spoorijzer en daaronder is de ovale Deutz fabrieksplaat te zien. Het Deutz type is waarschijnlijk OME117F van 13 pk.

Dit type werd vanaf 1932 geproduceerd. De foto zal daarom ≥ 1932 genomen zijn. De persoon op de achterste kipkar is waarschijnlijk weer een remmer.

In 1938 leverde Glaser & Pflaum uit Berlijn de fabrieksnieuwe dieselloc Diema 901 van het type DS 24 en met een spoorwijdte van 600 mm aan “N.V. Baksteenexploitatie en Betonfabriek De Hamert, Venlo” (zie deze lijst). De loc zal wel per trein naar Venlo gestuurd zijn (en vandaar bijvoorbeeld per MBS tram naar De Hamert gegaan zijn). In [1] is geen foto van een Diema dieselloc te vinden. Dat is een aanwijzing dat de foto’s in [1] in of voor 1938 gemaakt zijn.

Het is denkbaar dat Kiezelexploitatie en Betonfabriek “De Hamert” meer dan één Diema dieselloc heeft gehad.  In de Diema  lijst wordt namelijk vaak gemeld dat een loc naar importeur IVB in Zwolle is gezonden, zonder dat de uiteindelijke klant wordt vermeld.

 

Tweede Wereldoorlog en daarna

 

← Vordering van het smalspoor [7]

 

De in de brief genoemde OT (Organisation Todt, genoemd naar het hoofd Fritz Todt) was een Duitse overheidsorganisatie die leiding gaf aan de bouw van militaire zaken als bunkers, vliegvelden, etc. Daarvoor had OT bijvoorbeeld betonmolens, draglines en smalspoor nodig. Die werden gevorderd van Nederlandse bedrijven, die vaak toch al stil lagen. Bijvoorbeeld steenfabrieken die geen steenkool toegewezen kregen om de ovens te stoken. De locs van De Hamert zullen niet hebben kunnen rijden wegens gebrek aan dieselolie. Dat is niet vanzelfsprekend: grint voor bunkerbouw zal “Kriegswichtig” geweest zijn.

Administratief ging het vorderen keurig: men kreeg van te voren een bericht waarin stond aan wie de gevorderde spullen werden toegewezen en er werd huur voor betaald. Bij het NIOD bevinden zich tientallen van dergelijke documenten. De in dit document genoemde firma Hch Gottland was kennelijk een Duitse aannemer die in opdracht van OT met militaire bouwwerken in Schevingen bezig was. De genoemde 3,5 km zal al het smalspoor geweest zijn waarover De Hamert beschikte, want de lijnlengte was maar 2,5 km. Na eind 1942 kan De Hamert dus geen smalspoor meer gebruikt hebben.

Over de kipkarren en locs wordt niets in het document gezegd. Mogelijk waren die al eerder gevorderd. Een desbetreffend document is niet gevonden.

De streek werd zeer zwaar getroffen door de gevechten tussen Duitsers en geallieerden. Tijdens de oorlog zijn alle machines (ook de excavateur) weg gehaald. Na de oorlog is verder gewerkt met schop en een kleine vrachtwagen [2]. Later gebruikte de firma Buizen – die ook in de nabijgelegen groeve Driessen actief was - een dragline en (een) vrachtwagen(s) [8].

De klandizie zal deels zijn weggevallen, want het door de oorlog zwaar beschadigde trambedrijf van de MBS werd niet meer in bedrijf genomen.

 

Opmerkelijk is dat in 1953/1954 twee Henschels van het type DG 26 (en met onbekende spoorwijdte) zouden zijn aangeschaft door De Hamert te Wellerlooi; zie hier. Dat zou immers betekenen dat de rails opnieuw gelegd waren. Het klopt met de herinnering van Henk Sluijters, die in 1962 een groene diesel met kipkarren bij de Maas zag, op een plaats waar de weg dichtbij de rivier ligt.

Het bedrijfseinde

In 1955 waren de kade en het tunneltje nog aanwezig.

De statuten van de NV werden diverse malen gewijzigd. Zo werd in 1949 het gestort kapitaal terug gebracht (waarschijnlijk vanwege de kleinere bedrijfsomvang). Ook in 1961 werden de statuten gewijzigd. De NV vestigde zich in Dordrecht, de woonplaats van directeur Lourens van der Laan [9]. In 1968 werden de statuten alweer gewijzigd: omdat de kiezel- en zandgroeven geheel waren uitgeput, werd elk aandeel afgestempeld tot 20 % van de waarde [4]. Op 20 agustus 1971 werd de NV – die al enkele jaren geen bedrijf had uitgeoefend – opgeheven [9].

Restanten

Thans is sprake van groeve Blok in  het natuurgebied De Hamert. Dat is ruim 1000 ha groot en is eigendom van de stichting het Limburgs Landschap. De Hamert maakt deel uit van Nationaal Park De Maasduinen.

Van de steiger aan de Maas en de tunnel onder de Rijksweg is niets meer over. Wel is het op de tunnel aansluitende verdiepte smalspoortracé nog in het bos terug te vinden.

 

Een mooie fietstocht of wandeling van ruim 2 km langs het traject van het smalspoor (de Twistedenerweg, anno 2014 een fietspad) brengt de bezoeker van de parkeerplaats aan de Rijksweg naar de sombere betonnen resten van de voormalige grindwasserij en sorteerplaats. De ruïne heeft een hoogte van een meter of tien, 11-06-2014 →

Op een dichterbij de Twistenederweg gelegen bijgebouwtje heeft het Limburgs Landschap in 2014 een informatiebord geplaatst met de foto’s uit de collectie van Peter Lammens [1]die ook op deze webpagina zijn geplaatst, met toelichting in het Nederlandse en Duits, 11-06-2014.

 

De voormalige grindgroeve is met bos overdekt.

Opmerkingen

-

De spellingen grint en grind zijn allebei goed. Kiezel(stenen) is een ander woord voor grind (grint).

-

De samenstelling van beton is globaal 1 deel cement, 2 delen zand, 3 delen grind. Aan het “grindzand” van De Hamert (2 delen zand, 3 delen grind) hoefde dus slechts 1 deel cement te worden toegevoegd om beton te kunnen maken. Dit grindzand zal daarom een interessante grondstof voor een betonfabriek geweest zijn.

-

Het valt echter zeer te betwijfelen of bij de groeve op Landgoed De Hamert een betonfabriek is geweest, zoals de naam NV Kiezelexploitatie en Betonfabriek “De Hamert” suggereert. Een betonfabriek produceert immers zaken als rioolbuizen, heipalen en dergelijke. Die hadden dan moeizaam per smalspoor naar de Maas getransporteerd moeten worden. Het zou logischer zijn geweest om het zand en grind per smalspoor naar De Maas te transporteren en het beton aan de Maasoever of op een elders per schip bereikbare plaats te fabriceren. In het ooggetuigeverslag [1] wordt niets over een betonfabriek gezegd.

-

Niet opgehelderd is hoe de brandstof (voor de locs, de excavateur, ed.) werd aangevoerd.

 

Met dank aan:

Nelly Hermsen (archief Wellerlooi), Ilse Verkaart (Limburgs Landschap), Carlo van Kleef, Peter Lammens, Rudi Liebrand en Henk Sluijters.

 

Bronnen:

[1]

Door M. Hoogerkamp op 14 augustus 1944 opgesteld handgeschreven document met fotobijlage, betreffende een door hem voor WO II aan De Hamert gebracht bezoek. De foto’s zijn deels van bijschriften voorzien. Het geheel is indertijd kennelijk gebruikt bij een NVBS fotorondzending en maakt nu deel uit van de verzameling van Peter Lammens. Op grond van de op de foto ’s zichtbare locomotieven moeten de foto’s gemaakt zijn tussen 1932 en 1938.

[2]

Informatie en foto’s gekregen van mevrouw Ilse Verkaart (Limburgs Landschap). De foto’s zijn afkomstig van archief Wellerlooi.

[3]

Oorspronkelijk kaartfragmenten uit watwaswaar.nl  Anno 2020 is dat www.topotijdreis.nl

[4]

Brief d.d. 04-02-1925 van de Burgerlijke Maatschap Exploitatie Mij. De Hamert te Rotterdam aan de Minister van Waterstaat betreffende de bouw van een onderdoorgang in den Rijksstraatweg Venlo-Gennep.

[5]

Informatie en foto’s gekregen van Rudi Liebrand.

[6]

Handelsregister Haarlem, berustend bij het Noord-Hollands Archief.

[7]

NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies, Toegangsnummer: 039 Generalkommissariat für Finanz und Wirtschaft inv. nr. 2577 Stukken betreffende het huren, kopen en vorderen van bouwmachines, baggerwerktuigen, smalspoor en ander bouwmateriaal door Duitse instellingen, 1940-1944.

[8]

Informatie van het Limburgs Landschap.

[9]

Nationaal Archief, Nummer toegang: 3.17.01.02, inventarisnummer: 1088, (Dossier: 025371 ): inschrijving in het Handelsregister van Hamert, NV Kiezelexploitatie en Betonfabriek, te Dordrecht.

 

 

 

{

aanvullingen Stoomtractie op Smalspoor

Terug/verder naar:

 

 

Nieuw                                    Home                                         Inhoud