Welkom Inhoud Inleiding Andere tractie Spoorwijdte Producenten Import & handel Eigenaars Materieel Links Contact ► Nieuw ◄ ► Zoeken ◄

Stoomtractie smalspoor

Stoomtractie normaalspoor

Motortractie smalspoor

Motortractie normaalspoor

Boeken

Aanvullingen

Tijdschriften

Raadsels

Loctypes

Smalspoor in het Holtingerveld geplaatst: 21-06-2018 laatst gewijzigd: 19-05-2020

De locatie Ten noorden van het Drentse dorp Havelte ligt het Holtingerveld (genoemd naar het gehucht Holtinge) met bos, heide, stuifzanden en de Havelterberg. Het is nu een beschermd natuurgebied, maar er zijn veel restanten van menselijke activiteit uit het verleden. Uit de prehistorie dateren grafheuvels en twee hunnebedden. Uit de Tweede Wereldoorlog zijn er restanten van het Duitse Vliegveld Havelte. Bij de aanleg is veel smalspoor gebruikt en daar is een stukje van bloot gelegd. Een kaarsrechte weg was ooit als startbaan bedoeld. Er zijn hangaars (zie opmerking a). Bomtrechters getuigen van geallieerde luchtaanvallen die voorkomen hebben dat het vliegveld daadwerkelijk in gebruik genomen is. In het beschermde natuurgebied mogen alleen wandelaars, fietsers, paarden (met berijder of als trekdier) en schapen komen. Om de toegang tot het gebied te verbeteren en om er direct buiten meer recreatiemogelijkheden te bieden wordt er vanaf circa 2010 gewerkt aan de “Toegangspoort Oerlandschap Holtingerveld”, ook de “Poort Holtingerveld” genoemd. Er is een groot parkeerterrein en het is het startpunt van wandel- en fietsroutes. De recreatieve voorzieningen van de Toegangspoort zelf bestaan onder andere uit een grote speel- en picknickweide, het Vlinderparadijs "Papiliorama" (dat hier al veel langer – sinds 1998 – is gevestigd), een grote schaapskooi (die in 2013 in de plaats kwam van de kleinere schaapskooi in Holtinge) en een in mei 2018 geopend informatiecentrum.

Railfietsen Erik Hendriks (eigenaar van het Vlinderparadijs) en schaapsherder Jelle Kootstra (die het stukje smalspoor uit WO II ontdekte) traden eind 2015 voor het eerst naar buiten [1] met plannen om smalspoor in het Holtingerveld aan te leggen, waarop met railfietsen gereden zou worden (zie opmerking b). De plannen en het tijdschema werden enkele malen veranderd, maar sinds februari 2018 wordt hard gewerkt aan een enkelsporige smalspoorlijn van 2,6 km van Vlinderparadijs Papiliorama langs een hangaar, een zandverstuiving en grafheuvels naar een oorlogsmuseum op het terrein van de manege Holtingerzand bij Uffelte. Dit particuliere oorlogsmuseum van Jelle Kootstra was al open (voor groepen). Zie echter opmerking c. De railfietsen zullen een zekere tijd in dezelfde richting rijden. De fietsers zullen aan het eindpunt (het oorlogmuseum) bezig gehouden worden en de railfietsen zullen gedraaid worden. Daarna zal een zekere tijd in de andere richting worden gereden [2].

Het smalspoor Er is gebruikt Duits veenspoor met spoorwijdte van 600 mm aangekocht. Ook is er (zwaarder) Tsjechisch spoor. Hieronder is aangegeven waar het spoor medio juni 2018 gelegd was:

↑ Op een fragment uit topotijdreis.nl anno 2018 is in rood het smalspoor aangegeven, zoals het er op 21-06-2018 lag. Het beginpunt is bij het Vlinderparadijs (linksonder). Bij het eindpunt bij de manege (rechtsboven) ontbrak nog een stukje. De schaapskooi rechtsboven is de oude schaapskooi (nu in gebruik voor cursussen schaapdrijven); de gebouwen van de nieuwe schaapskooi zijn linksonder boven het woord Vlinderparadijs te zien.

In mei 2017 verklaarde de gemeente Westerveld de aanvraag voor een omgevingsvergunning ontvankelijk. Het ging om de aanleg van smalspoor van de Toegangspoort naar Manege Holtinge [3]. De aanleg begon in februari 2018. Een trekker met aanhanger en een hijskraantje voert de 7 meter lange railramen met dakbielzen aan en legt ze ongeveer op de goede plaats neer. Met schiftijzers worden de uiteinden van twee railramen tegen elkaar geschoven. Met twee man wordt gewerkt aan het spoorleggen nabij het Vlinderparadijs. Een railraam wordt op de juiste plaats geschoven, 11-06-2018 → Het struikgewas is kennelijk pas gesnoeid om meer plaats te bieden aan het smalspoor.

Met “ lasplaten” en bouten en moeren worden de twee railramen met elkaar verbonden. De gaten in de lasplaat en rail worden eerst met een priem met elkaar in overeenstemming gebracht. Toegangspoort Holtingerveld,11-06-2018 →

De foto rechts laat zien dat het smalspoor door een fraai landschap voert, dat echter moeilijk te bereiken is: de zandweg is zeer mul en valt niet te befietsen. Hier wandelen kan wel, maar is vermoeiend. Met railfietsen zal dit gebied comfortabel te bezoeken zijn. Holtingerveld, 15-05-2018 → Er moest ten tijde van deze opname nog wel het een en ander gebeuren, zoals het verwijderen van begroeiing en het op orde brengen van kruisingen met zandwegen en paden. Met dat laatste was al begonnen; zie de foto hieronder.

Omdat de lijn geheel in een natuurgebied ligt zijn er geen kruisingen met verharde wegen met gemotoriseerd verkeer. Wel zijn er enkele kruisingen met zandwegen, fiets- en wandelpaden en toegangen tot landbouwpercelen. De oplossing is gezocht in het aanbrengen van betontegels die goed tussen de rails passen en ook ongeveer even hoog zijn. Voor het transport ervan wordt het onderstel van een kipkar (zie hieronder) als lorrie gebruikt. De lorrie wordt geduwd en/of (met een spanband) getrokken. Op een kruising met een pad worden betontegels van de lorrie (het onderstel van een kipkar) afgeladen en tussen de rails gelegd, 11-06-2018 → Later zal het hoogteverschil tussen het pad en de bovenkant van de rails worden aangepakt.

Op 30-08-10 bleken de betontegels op alle kruisingen te zijn aangebracht, ook op deze plaats waar het smalspoor de Holtingerweg kruist, richting het Oorlogsmuseum bij de Manege. Wielrijders worden met een bordje “treinrails” gewaarschuwd voor het smalspoor voor railfietsen in het Holtingerveld. ↓

De draaischijven Zoals gebruikelijk voor fietsen, kunnen de railfietsen voor het smalspoor in het Holtingerveld niet achteruit rijden en moeten daarom aan de eindpunten gedraaid worden: De draaischijven werden in eigen beheer gebouwd. Op 05-08-2018 is de draaischijf bij het Vlinderparadijs in de Holtingerpoort in aanleg → Op 06-09-2018 is deze draaischijf klaar. Later werd nog een vergrendeling aangebracht. Foto: Erik Hendriks (Vlinderparadijs) ↓

De railfietsen De railfietsen worden gebouwd op de onderstellen van kipkarren. Op 28 september 2016 kwam een aantal kipkarren uit een Tsjechische zoutmijn bij de Toegangspoort aan [1]. In mei 2017 volgde een tweede zending en er komen er nog veertien. Zeven kipkarren gingen door naar het Terschellinger Spoor [4], twee naar het Oorlogsmuseum Holtingerveld [2] en zeven naar Wildlands ("dierenpark Emmen"). Het parcours van de hier in voorjaar 2018 geopende achtbaan Tweestrijd gaat door een “oude mijn” in de savanne. De kipkarren maken deel uit van het decor [2]. Tenslotte blijft een aantal kipkarren als "voorbeeld" in Havelte. Kipkarren voor het Vlinderparadijs, 15-05-2018 →

Op de onderstellen – waaraan niets veranderd mag worden – van de overige 7 kipkarren zal het Werkvoorzieningschap Reestmond in Meppel railfietsen bouwen die elk plaats bieden aan twee naast ekaar zittende en trappende personen [1]. Er wordt geremd met houten remblokken. De bakken en steunen van deze kipkarren worden waarschijnlijk gesloopt. Het prototype van de railfiets wordt op 06-09-2018 getoond op de zojuist gereed gekomen draaischijf nabij het Vlinderparadijs. Foto: Erik Hendriks (Vlinderparadijs) →

Emplacementen Aan beide uiteinden van de smalspoorlijn bevindt zich een emplacement dat bestaat uit een draaischijf en twee wissels die toegang geven tot drie opstelsporen. Het emplacement bij de Manege, 03-11-2018 → Als er achter de draaischijf maar één spoor zou liggen, dan zou steeds de laatst aangekomen railfiets het eerste weer moeten vertrekken. De drie sporen bieden meer mogelijkheden. Overigens hebben de spoorstaven op de draaischijf een zwaarder profiel (en dus een bredere kop) dan de andere spoorstaven (bij de andere draaischijf is dat ook het geval). Aan de kant van het Vlinderparadijs zullen de drie sporen gaan leiden naar een nog te bouwen remise achter het hek van het Vlinderparadijs.

Afwerking Op verschillende plaatsen moest heel wat gebeuren om oneffenheden in het terrein de baas te worden. Nabij de grafheuvels (zie het kaartje bovenaan de webbpagina), 03-11-2018 → Omdat het een natuurgebied betreft, mag er niet in de grond "geroerd" worden. Graven, het storten van zand of beton of het uitvlakken van de ondergrond met een shovel was uitgesloten. Er moest daarom naar andere oplossingen gezocht worden.

Tot besluit Het smalspoor is op 21 maart 2019 in gebruik genomen. “Fietsen op de rails” heeft een eigen website met onder andere een aardige video.

Opmerkingen

a)

Het gaat niet om een vliegtuighangaar in de gebruikelijke zin, maar om een meters hoge U vormige wal, waarover een camouflagenet gespannen werd. De wallen zijn in de loop der jaren geheel door bos overwoekerd en daardoor moeilijk te herkennen (ze zijn vanwege het hoogteverschil wel op bovenstaande kaart te zien). Daarom is van één hangaar de begroeiing geheel verwijderd.

b)

Het verschijnsel van toeristisch railfietsen (= spoorfietsen) op gesloten normaalspoorlijnen komt veel voor, in Nederland op de lijn Groesbeek – Kranenburg (D) en op het voormalige Akzo raccordement in Hengelo (zie hier). Toeristisch railfietsen op smalspoor lijkt zeldzaam. Wel werd in de Nederlandse steenkolenmijnen ondergronds van railfietsen op smalspoor gebruik gemaakt. Er waren zelfs mijnfietsen voor vier personen. Zie hier (scroll naar de kop Mijnfietsen op p. 245) en daar (op pagina 7).

c)

Later werd niet meer over het oorlogsmuseum gesproken. Volgens het Dagblad van het Noorden van 2 en 31 mei 2019 heeft Jelle Kootstra het oorlogsmuseum begin 2019 moeten ontruimen omdat de boerderij in andere handen was overgegaan. Als tijdelijke oplossing is het oorlogsmuseum vervolgens ondergebracht in de lammerenkooi bij de schaapskooi. Het oorlogsmuseum heeft een uitgebreide en interessante website.

Met dank aan:

Erik Hendriks en Wouter Jansen (beiden: Vlinderparadijs).

Bronnen:

[1]

Verschillende uitzendingen van RTV Drenthe en artikelen in locale dagbladen (Meppeler Courant, Dagblad v/h Noorden).

[2]

Informatie van het Vlinderparadijs.

[3]

Website van de gemeente Westerveld.

[4]

Zie deze link naar een forum. Scrol naar de onderste foto; het onderwerp gaat verder op de volgende pagina.

{

aanvullingen op het boek ”Smalspoor in bedrijf”

Terug/verder naar:

Nieuw Home Inhoud