Welkom Inhoud Inleiding Andere tractie Spoorwijdte Producenten Import & handel Eigenaars Materieel Links Contact ► Nieuw ◄ ► Zoeken ◄

Stoomtractie smalspoor

Stoomtractie normaalspoor

Motortractie smalspoor

Motortractie normaalspoor

Boeken

Aanvullingen

Tijdschriften

Raadsels

Loctypes

Raadsels betreffende stoomtractie op smalspoor (het meest recente raadsel staat boven) laatst gewijzigd: 16-02-2017

Zevende raadsel

De in 1914 geopende tramlijn Zwolle-Blokzijl – met een spoorwijdte van 1067 mm - werd in twee delen aanbesteed. Zie hier voor de aannemerslocomotief van het deel Zwolle-Zwartsluis. Het andere gedeelte Zwartsluis-Blokzijl werd aangelegd door door B. en H. Visser te Lemmer, J. Boltje te Oudehaske en G.W. Boltje te Heerenveen. Van deze aannemers zijn gedurende de aanleg van Zwolle-Blokzijl geen stoomlocs bij het Stoomwezen bekend. Maar wel zijn er foto’s: ← De Historische Vereniging Hasselt herdacht – met een expositie en twee nummers van Hasselt Historiael- dat een eeuw geleden de stoomtram Zwolle-Blokzijl geopend werd. Daarbij kwam deze foto met onderschrift [1] aan het licht. Volgens Kees Plug is de loc een Krauss. Figee en de Kruijff hebben in 1886 vier Krauss locs met een spoorwijdte van 1086 mm geïmporteerd. Helaas is van deze locs verder niets bekend. ← Op de expositie van de Historische Vereniging Hasselt was deze foto uit een particuliere verzameling te zien. De locatie is ook hier onder aan de dijk naar Blokzijl. Het lijkt om dezelfde locomotief als op de vorige foto te gaan. Een typisch kenmerk is de zeer sterke boogvorm van de deur- en vensteropening in de zijwand van het machinistenhuis. Wie kent de geschiedenis van deze 1067 mm Krauss ? Antwoord graag via Contact. Interessant zijn ook de houten bakkipwagens.

Zesde raadsel

De vader van Rob Jansen staat als kind op deze foto. Volgens zijn moeder is de foto in 1939 of 1940 genomen en wel in de grind- en kleigroeve in Waubach. De loc draagt het nummer 10 en is een 90 duimer (een loc voor 90 cm spoorwijdte) van Orenstein & Koppel. In Waubach exploiteerde de firma De Groot sinds 1939 een grindgroeve en een kleigroeve. In de (incomplete) archieven van het Stoomwezen is echter niets gevonden over stoomlocs van de firma de Groot. Gerard de Graaf denkt dat het gaat om de nabij gelegen bruinkoolgroeve Energie die vanaf 1942 door Jaartsveld opnieuw in exploitatie werd gebracht. Jaartsveld had eigen 750 mm materieel, maar vanaf augustus 1942 ook twee onbekende 900 mm locs. Wie weet meer van deze loc ? Antwoord graag via Contact

Vijfde raadsel

Bij antiekhandel Venema in Drempt staat al een aantal jaren een stoomtrein met een spoorwijdte van circa 400 mm. De trein zou afkomstig zijn uit een park in het Noorden des lands. Henk Sluijters heeft veel parkspoorwegen bezocht (zie hier), maar had de trein niet eerder gezien. ← Henk Sluijters, 25 mei 2013 Vragen zijn: Waar heeft deze trein gereden ? Wie is de fabrikant ? Antwoord graag via Contact

Vierde raadsel

↑ Foto uit de collectie van Rick Mulder (het jaartal en de locatie zijn onbekend) ↑ Op de foto staat één van de Orenstein & Koppel stoomlocs uit het verhuurpark van Oving Spoor. Dhr. J.A.P.M. Meijer (voormalig bedrijfsleider) acht het zeer waarschijnlijk dat de foto voor 1945 genomen is, want na de Tweede Wereldoorlog heeft Oving Spoor nog slechts twee maal een stoomloc kunnen verhuren. Oving had maar weinig O&K’s met een vonkenvanger. De zijkanten van de bakken van de kipkarren zijn aan de bovenzijde versterkt met een U-profiel. Oving had zulke kipkarren niet in het verhuurpark; volgens dhr. Meijer zijn ze waarschijnlijk van een aannemer. De vragen zijn: wie heeft wanneer en waarom de loc gehuurd ? Het antwoord is: Kees Plug en Peter Lammens verwezen elk naar een andere publicatie met foto’s van dhr. Rein(ier) Brugman. Diens vader was machinist op stoomwalsen en stoomlocs bij de Hollandsche Beton Maatschappij HBM. Aan hem is een webpagina gewijd op de website bouwmachinesvantoen-archief. Daarop staat een foto die sterk lijkt op de raadselfoto. De foto is in 1938 genomen bij de aanleg van Rijksweg 15 (nu A15) nabij Enspijk. In het blad ‘De Machinist’, 49e jaargang, nummer1056 van 15 Aug. 1995 staan in de rubriek ‘Oude Machines’(232) onder andere drie foto’s van een werk, dat de HBM in 1938 en 1939 uitvoerde, namelijk de aanleg van een recreatiegebied waar nu (1995) het restaurant Rotonde aan ligt, aan de A2 tussen knooppunt Deil en Enspijk. “Het zand werd vervoerd door drie stoomlocs, merk O&K, met elk een trein van 25 ¾ kuubs kipkarren over 14 kg/m spoor met spoorwijdte 600 mm”, aldus het artikel. Op één van de foto’s staat een Oving O&K met dezelfde beschadigingen als de raadselloc en dezelfde kipwagens. Deil, Meeteren en Enspijk liggen vlak bij elkaar en de eerste delen van de rijkswegen A12 en A15 zijn in dezelfde tijd aangelegd. De loc op de raadselfoto is volgens Kees Plug met zekerheid een 50 pk O&K met een spoorwijdte van 700 mm (dus in tegenstelling met de 600 mm in De Machinist). De spoorwijdte volgt uit de 11 klinknagels aan de voorzijde van de tussen de frameplaten gelegen waterbak; een 600 mm loc heeft 9 klinknagels op die plaats. Volgens dit boek had Oving ten tijde van de aanleg van Rijksweg 15 twee 50 pk locs voor 700 mm spoorwijdte, namelijk de O&K fabrieksnummers 9132 uit 1920 (van 1930 tot 1958 bij Oving) en 10223 uit 1922 (vermoedelijk vanaf 1935 bij Oving). Eén van deze locs is dus de loc op de raadselfoto.

← het werk aan de Rijksweg 15 bij Enspijk, uitgevoerd (1938-1939) door de H.B.M.; collectie Peter Lammens De Oving loc op de voorgrond is wel een O&K met vonkenvanger, maar het is niet de O&K van de raadselfoto. Gezien de rechte stoomafvoerpijp (die bij de 50 pk locs gebogen is; zie bovenste foto) is het volgens Kees Plug een 40 pk loc. Volgens dit boek had Oving ten tijde van de aanleg van Rijksweg 15 maar liefst vijf 40 pk-locs voor 700 mm spoor, namelijk de O&K fabrieksnummers 9121, 9122, 9231, 9728 en 10306. Achter de loc is een tweede te zien, met rechte schoorsteenpijp. Dit moet de derde in de ‘De Machinist’ genoemde van Oving gehuurde O&K zijn. Rechts op de achtergrond staat de smidse, met daarvoor een kipkar voor – gezien de positie van de aanslagregel – 700 mm spoorwijdte. Dit is een tweede bewijs dat de spoorbreedte geen 600 mm was. Op de kipkar staat Oving.

Er waren dus (minstens) twee soorten kipkarren in gebruik, namelijk van Oving gehuurde kipkarren (waarschijnlijk ¾ kuub) en de kipkarren van het op de bovenste foto zichtbare type.

Derde raadsel Erwin Voorhaar zond deze prentbriefkaart → De plaats en het jaartal zijn onbekend. Een ploeg arbeiders staat op eenzijdig kippende houten bakkipwagens die naar de op de foto niet zichtbare kant kippen. Boeren, burgers en buitenlui kijken toe. De opname is fraai gearrangeerd, maar laat vrijwel niets van de omgeving zien. Kees Plug herkende de loc als een Krauss. Bovendien herinnerde hij zich een foto uit een boek met vrijwel dezelfde situatie, maar met een Maffei stoomloc. Het aardige is dat in het onderschrift bij die foto beschreven staat wat er op de foto gebeurt en wanneer: het is werk naar aanleiding van een watersnood in 1916. De klei werd laag voor laag met de schep afgestoken, in de bakkipwagens geworpen en naar de te versterken dijk gereden. Het ligt voor de hand dat dit op de raadselfoto ook gebeurde, niet op precies dezelfde plaats, maar wel in de buurt (de Zuiderzeekust van de Kop van Noord-Holland) en in dezelfde periode (1917). De zeedijk van de Waardpolder werd versterkt door de aannemer Arntz en die van de Groetpolder door Blankevoort en van Hattum). Van Hattum bezat Krauss 644 (1876) en Krauss (1041/1882) voor 900 mm spoorwijdte. Foto uit het boek "Watersnood van 1916 in Anna Paulowna" uit 1988 → Nu nog de nevenstaande foto: Kees Plug heeft uitgezocht dat de aannemer Van der Valk een oma en zus had die beiden Leijntje heette en dat hij van 30-12-1916 tot 1917-1918 drie Maffei’s bezat. Uit krantenartikelen blijkt dat Van der Valk tot april 1918 in Van Ewijcksluis actief was. De Maffei “Leyntje” zal daarom zeer waarschijnlijk van Van der Valk geweest zijn.

Tweede raadsel

Midden in de Tweede Wereldoorlog werd de grote AKU fabriek in de Kleefse Waard bij Arnhem gebouwd. Getuige deze foto werd daarbij smalspoor gebruikt. De loc op de foto is duidelijk een Orenstein & Koppel. Hans Klomp meldt dat in de Arnhemsche Courant van 20-03-1941 een artikel staat over de “Ophoogingswerken in de Kleefsche Waard”. Van Hattum & Blankevoort uit Beverwijk begonnen toen net om het terrein op te spuiten. Op de foto is dat kennelijk al klaar en is men er bezig fabrieken te bouwen. De Arnhemsche Courant van 28-08-1941: “Het terrein is doorkruist met een net van smalspoorbanen, waarop wagentjes ryden, die bouwsteenen en andere materialen aanvoeren. Driehonderd man zijn er aan het werk, maar zij worden in de uitgestrekte vlakte bykans niet bespeurd”. Het celvezelbedrijf begon in april 1943 met de productie, maar de stroocellulosefabriek later. De aannemer die de fabrieken bouwde zal wel een andere geweest zijn dan die het terrein opspoot. Van Hattum & Blankevoort had vrijwel uitsluitend 900 mm stoomlocs; het smalspoor op de foto heeft een spoorwijdte van 750, 700 of 600 mm. ← Foto: archief Akzo Nobel De vraag is: Welke aannemer of welk verhuurbedrijf was de eigenaar van de afgebeelde loc ?

Ernest Koning heeft de volgende interessante suggesties: · De vele bakstenen voor de AKU fabrieken zouden per 600 mm smalspoor geleverd kunnen zijn door de naburige steenfabriek IJsseloord. De loc op bovenstaande foto zou dan Duiveltje van IJsseloord zijn. Helaas lijkt niet bekend welke steenfabriek de bakstenen leverde. · De Geldersche Tramweg-Maatschappij (750 mm) had een goederenemplacement in de omgeving. Mogelijk liep vandaar een lijn naar de bouwwerkzaamheden. De vraag blijft: Wie was de eigenaar van de afgebeelde loc ? Antwoord graag via Contact

Eerste raadsel

Het zou om deze werkzaamheden in 1938 kunnen gaan: ← Het Volksdagblad : dagblad voor Nederland 08-06-1938 Wie weet wat van de periode van deze loc bij Steensma ? Is het de latere Marijnke van de Stoomtrein Valkenburgse Meer of is het een andere loc ? Antwoord graag via Contact

Oudoom Eugene Desloover van Jan Strooband was broodbezorger in Utrecht. Toch bevat het familie-album van Jan Strooband deze foto. Wat doet een broodbezorger op een stoomloc ? Waarschijnlijk heeft hij de loc bij een wandel- of fietstocht gezien. De overigens fraaie foto geeft nauwelijks informatie over de locatie. Wel is heel duidelijk dat het een loc is van aannemer J.G. Steensma uit Lemmer en ook dat het een Orenstein & Koppel van 30 pk voor 600 of 700 mm spoorbreedte betreft. Aannemer Steensma heeft in de loop der tijden (Hans Klomp vond nog een personeels-advertentie uit 1961) diverse stoomlocs gehad, die hij na afloop van een karwei weer van de hand deed. De Stoomtrein Katwijk Leiden (SKL) heeft als nr. 1 “Marijnke” zo’n loc (O&K 11684 uit 1928) met volgens de Nederlandse Museummaterieel Database als levensloop: 1928 O&K Amsterdam 1929 H.W.Klos, Baarn 19?? Steensma, Lemmer 19?? P.C. Zanen, Tilburg 19?? Sloperij Luit Slooten, Hazerswoude 196? Nationaal Automobielmuseum, Leidschendam 1970 NSS Katwijk 1992 NSS Valkenburg (ZH) Hans de Herder noemt een wat andere levensloop; juist de episode bij Steensma is niet bij het Stoomwezen gevonden. Gerard de Graaf (SKL) meldt dan ook dat Steensma niet voorkomt in het ketelboek van Marijnke.

Met dank aan:

Historische Vereniging Hasselt, onder andere aan mevr. Marja Montanje – Kramer

Bronnen:

[1]

Foto in het boek: J. B. Wester en W. Willemsen, “Tussen Duin en Hellevenen , Het Ambt Vollenhove na 1850”, Uitgeverij W.W., juni 1988. Een scan van de foto is verkregen van de Historische Vereniging Hasselt; de foto heeft gestaan in Hasselt Historiael, jaargang 31 (2014), nummer 2.

Terug/verder naar:

Nieuw Home Inhoud